Elektromagnetische velden
Mobiele telefonie & gezondheid
Nieuwe technologie brengt nieuwe vragen met zich mee. Bijvoorbeeld over de gevolgen van de introductie van 5G. Vergelijkbare zorgen waren er ook bij de introductie van 3G. Al geruime tijd wordt onderzoek gedaan naar de mogelijke effecten van elektromagnetische velden (EMV) – ofwel straling – van mobiele netwerken.
Een veilig mobiel netwerk
We zijn ons bewust van de zorgen die er leven in de maatschappij rondom EMV van mobiele netwerken. Het is van cruciaal belang dat er zorgvuldig wordt omgegaan met gezondheidszorgen omtrent 5G. Als leverancier van vitale infrastructuur staat KPN in voor een mobiel netwerk dat veilig is voor mens en milieu. Aangezien mobiele technologie en het onderzoek naar de effecten daarvan continu in ontwikkeling zijn, is het ook zaak de vinger aan de pols te houden.
Daarom houden we ons voortdurend op de hoogte van de wetenschappelijke publicaties van toonaangevende instanties, zoals de Gezondheidsraad, het Kennisplatform EMV en het RIVM. We volgen hierbij alle adviezen en aanbevelingen op. Ook leveren we desgevraagd data aan wetenschappers om hen te steunen bij onderzoek naar EMV en gezondheid. KPN zal onmiddellijk acteren als de overheid normen of adviezen bijstelt op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten.
Zendmasten en antennes
Om mobiel bellen en internetten te kunnen aanbieden, heeft KPN een landelijk dekkend mobiel netwerk van zendmasten. Hiervoor maken we gebruik van vergunningen voor frequenties die zijn verstrekt door de Nederlandse overheid. Het signaal tussen de zendmast en de mobiele telefoon gaat door de lucht via radiogolven, die bestaan uit een elektromagnetisch veld. Mobiele aanbieders, waaronder KPN, hebben samen met de overheid afspraken gemaakt over maximale stralingsniveaus. Deze normen zijn in maart 2020 herzien en baseren zich op de meest recente inzichten uit de wetenschap.
Elektromagnetische velden (EMV)
Er zijn grofweg twee types elektromagnetische velden: ioniserend en niet-ioniserende straling. Het is belangrijk dit onderscheid te maken.
Röntgenstraling en gammastraling zijn voorbeelden van ioniserende straling. Dit staat in contrast met niet-ioniserende straling van alle elektromagnetische velden met lagere frequenties (tussen de 10 kHz en 300GHz). Deze radiofrequente velden worden onder andere gebruikt voor radio, televisie en mobiele telefoons en hebben dus geen ioniserende eigenschap.
Altijd ruim binnen de norm
Mobiele telefoons en zendmasten mogen geen elektromagnetische velden produceren die de blootstellingslimieten overschrijden. De basis van de zogenaamde blootstellingslimieten is vastgesteld door een internationale groep van onafhankelijke wetenschappers, verenigd in de ‘International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP)’.
Bij blootstelling aan zendsignalen, die lager zijn dan de blootstellingslimieten, is in wetenschappelijk onderzoek geen bewijs gevonden voor mogelijke gezondheidseffecten. Ook voor andere gezondheidseffecten (de zogenoemde ‘non-thermische effecten’) is volgens ICNIRP geen wetenschappelijk bewijs gevonden . De eerste ICNIRP-normen uit 1998 zijn door de Europese Commissie vastgelegd in een aanbeveling in 1999 aan alle Europese Lidstaten om deze blootstellingslimieten over te nemen in eigen wetgeving. In Nederland zijn deze normen opgenomen in een convenant tussen de Rijksoverheid en de mobiele aanbieders. Recent (maart 2020) heeft de ICNIRP zijn normen herzien op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten. De Nederlandse overheid is voornemens om deze nieuwe normen op te nemen in nieuwe wetgeving.
KPN blijft altijd ruim binnen de blootstellingslimieten. De overheid controleert dit ook continue. In Nederland meet het Agentschap Telecom en geeft het Antennebureau voorlichting over antennes en EMV. Er is een ruime veiligheidsmarge opgenomen in de ICNIRP normen; de blootstellingslimieten van ICNIRP zijn een factor 50 strenger dan het punt vanaf wanneer thermische effecten optreden (van max. 1°C).
KPN zal onmiddellijk acteren als de overheid normen of adviezen bijstelt op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten.Veelgestelde vragen
De elektromagnetische velden van 5G-antennes zijn vergelijkbaar met die van 2G-, 3G- en 4G-antennes, omdat 5G in de basis dezelfde zendtechnieken gebruikt. Sommige wetenschappers verwachten een hogere blootstelling door 5G doordat de toename van mobiele communicatie (meer datagebruik) het noodzakelijk maakt dat zowel het aantal antennes toeneemt, als ook het aantal spectrumbanden dat per zendmast gebruikt wordt.
Daartegenover staat dat 5G meer gebruikmaakt van energie-efficiënte technieken, waarmee sommige antennes heel gericht signalen naar apparaten kunnen sturen (beamforming technologie). Dit kan leiden tot een afname van de blootstelling van omstanders. In ieder geval moet de totale blootstelling aan elektromagnetische velden ook na de introductie van 5G onder de ICNIRP-blootstellingslimieten blijven, en zal hier streng toezicht op worden gehouden.
KPN moderniseert momenteel zijn gehele mobiele netwerk; daarbij wordt gebruikgemaakt van technologie-neutrale antennes. Met andere woorden, de antennes die we gebruiken zijn niet specifiek bedoeld voor 5G, maar ondersteunen de verschillende generaties mobiele netwerken zoals 2G, 3G, 4G en 5G. In de basis zal KPN voor 5G gebruikmaken van de circa 5,000 bestaande antenne-installaties. Daarnaast zullen er de komende jaren zo’n 10% antennes bijkomen, om overal in Nederland voor een goede dekking en voldoende capaciteit te zorgen.
Op langere termijn komen er mogelijk ook kleine, 5G-antennes bij; zogenaamde small cells. Deze kleine antennes worden waarschijnlijk verwerkt in straatmeubilair als bushokjes en lantaarnpalen, en zorgen enkel op zeer drukke locaties (zoals een groot centraal station of een voetbalstadion) voor meer capaciteit op het netwerk. Op dit moment heeft KPN geen small cells in gebruik en KPN heeft ook geen concrete plannen voor de installatie van small cells. Het is echter wel de verwachting dat small cells pas geïntroduceerd zullen worden als de daarvoor meest geschikte spectrumbanden beschikbaar komen, zoals de 3.5GHz band en de 26GHz band. Dat zal in Nederland nog enkele jaren duren, maar zelfs dan is het niet de verwachting dat mobiele aanbieders hun netwerken in deze banden landelijk uitrollen.
Namens de Nederlandse mobiele operators overlegt Monet met (lokale) overheden over de plaatsing van antennes voor mobiele communicatie. Lees hier voor meer informatie de factsheet van Monet.
Voorlopig zijn deze ‘5G-frequenties’ in Nederland nog niet beschikbaar voor 5G-toepassingen. De 3.5GHz band wordt pas ná september 2022 beschikbaar gemaakt. Voor de uitgifte van de 26GHz band heeft het kabinet nog geen concrete plannen. De 3.5GHz band is momenteel in gebruik voor lokale toepassingen in het zuiden van Nederland (in het noorden wordt deze band gereserveerd voor het satelliet-grondstation in Burum) en is de 26GHz in gebruik voor punt-punt verbindingen (straalverbindingen) waarvoor ook EMV-normen gelden.
Uiteraard zal KPN volledige medewerking verlenen aan metingen van de toezichthoudende instanties en wetenschappelijk onderzoek in deze frequentiebanden. Op basis van experimenteervergunningen vinden in Nederland overigens al gecontroleerde experimenten plaats in deze banden. Bij iedere eerste ingebruikname van deze experimenteervergunningen worden inspecteurs van het Agentschap Telecom (de toezichthouder van de ether) uitgenodigd om -metingen te doen. Dit is een voorwaarde in de experimenteervergunning. Bovendien staat KPN open voor metingen van wetenschappers in de mmWave banden, zoals de 26GHz band, wanneer wij deze inzetten bij experimenten met 5G. Op deze wijze kan wetenschappelijk onderzoek in deze nieuwe 5G-banden sneller en efficiënter worden uitgevoerd.
Mochten gebruikers additionele maatregelen willen nemen om de eigen blootstelling aan straling te verminderen tijdens het bellen, dan hebben de WHO en het Kennisplatform EMV verschillende tips gepubliceerd. Lees hier meer.
Instellingen betrokken bij Elektromagnetische velden (EMV)
ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection) is een internationale groep wetenschappers die in 1998 de maximale toegestane elektromagnetische veldsterkte heeft bepaald; de zogenaamde blootstellingslimieten ofwel ICNIRP normen. ICNIRP toetst regelmatig of het nodig is de blootstellingslimieten aan te passen. In 2020 heeft een uitgebreide evaluatie van deze limieten plaatsgevonden en zijn ze aangepast met inachtneming van de resultaten van alle wetenschappelijke studies van de afgelopen 20 jaar. Deze nieuwe ICNIRP normen gelden ook specifiek voor alle frequentiebanden waar 5G in kan worden toegepast (zo was er meer aandacht voor de hogere ‘mmWave’ frequentiebanden).
De Europese Commissie heeft in 1999 na het uitkomen van de ICNIRP normen een aanbeveling uitgebracht aan alle Lidstaten om deze normen over te nemen in de nationale wetgeving. Ook zijn deze ICNIRP normen opgenomen in de productnormen voor zendmasten en mobiele telefoons. De Europese Commissie onderzoekt op dit moment of een nieuwe aanbeveling nodig is om toepassing van de ICNIRP normen uit 2020 te adviseren in alle Europese landen. (De toepassing van de ICNIRP normen kan niet worden verplicht door de Europese Commissie, enkel aanbevolen.)
De Nederlandse overheid is voornemens om de nieuwe ICNIRP normen nog in 2020 op te nemen in wetgeving, zodat hier officieel toezicht op kan worden gehouden. Op dit moment zijn de ICNIRP normen uit 1998 vastgelegd in het Antenneconvenant, welke is ondertekend door alle mobiele aanbieders in Nederland, de Rijksoverheid en de VNG (de vereniging van Nederlandse gemeenten).
Agentschap Telecom is toezichthouder op de ether en doet steekproefsgewijs metingen naar EMV niveaus om te controleren of deze voldoen aan de afspraken uit het Antenneconvenant, oftewel, aan de (oude) ICNIRP normen. Tot op heden hebben alle veld-sterktemetingen door Agentschap Telecom aangetoond dat KPN en de andere mobiele aanbieders ruimschoots aan deze limieten voldoen
Het Antennebureau is het voorlichtingsbureau van de Rijksoverheid over antennes voor draadloze en mobiele communicatie. Het Antennebureau informeert burgers over de gezondheidseffecten van antennes en geeft voorlichting omtrent EMV.
Het Kennisplatform EMV brengt instellingen met wetenschappelijke kennis van EMV samen met organisaties die de eerstelijns contacten hebben over dit onderwerp. Het Kennisplatform beschouwt zichzelf als intermediair tussen de wetenschap en het algemene publiek, en duidt wetenschappelijk onderzoek voor burgers. In het Kennisplatform EMV werken samen: RIVM, TNO, DNV GL, GGD GHOR Nederland, Agentschap Telecom en ZonMw. De Gezondheidsraad heeft een adviserende functie binnen het Kennisplatform.
De commissie EMV van de Gezondheidsraad is een multidisciplinaire commissie waarin gepubliceerde onderzoekresultaten beoordeeld worden. Sommige onderzoeken worden terzijde gelegd omdat het onderzoek niet aan de gestelde wetenschappelijke eisen voldoet, waardoor de bewijskracht van het onderzoek te gering is om er conclusies aan te verbinden.
Het RIVM helpt de overheid bij het beschermen van burgers, patiënten en werknemers tegen de schadelijke effecten van straling. Het RIVM heeft in opdracht van Agentschap Telecom de peer-reviewed wetenschappelijke literatuur onderzocht op de blootstelling en eventuele gezondheidseffecten van 5G-systemen. Daarnaast hebben Agentschap Telecom en het RIVM bij 5G-testopstellingen veldsterktemetingen uitgevoerd.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft informatie over 5G en gezondheid en publiceert ook tips voor het gebruik van mobiele telefoons.
De Scientific Committee on Health, Environmental and Emerging Risks (SCHEER) is een onafhankelijk comité dat de Europese Commissie adviseert als het gaat om gezondheid, milieu en opkomende risico’s. SCHEER neemt ook 5G mee in haar onderzoekprogramma.
International Agency for Research on Cancer (IARC) is een intergouvernementeel agentschap dat onderdeel uitmaakt van de Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties. Het doet onderzoek naar de oorsprong van kanker, naar de mechanismen van de carcinogenese en voert epidemiologische en toxicologische onderzoeken uit.
5G: nieuwe generatie, nieuwe revolutie
Het beste moet nog komen, want de komende jaren zal de stap naar 5G gemaakt gaan worden. Dit nieuwe generatie mobiele netwerk is vele malen sneller en betrouwbaarder dan z’n voorganger 4G, het heeft een veel grotere capaciteit én er zit nauwelijks vertraging in de verbinding. Daardoor gaat 5G de hele samenleving verbinden.
Augmented reality, slimme sensoren in apparaten, voertuigen en voorwerpen, landbouwdrones: 5G maakt het allemaal mogelijk. Tests in onze 5G Field Labs onderstrepen de waanzinnige potentie van 5G, zowel voor bedrijven als consumenten. We verwachten dat 5G zich vanaf 2020 zal gaan aandienen.